Termin „kompetencje cyfrowe 4.0” nawiązuje z jednej strony do czwartej rewolucji przemysłowej, określanej przez takie słowa klucze, jak m.in. internet rzeczy , big data, sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe, interfejsy człowiek-komputer, z drugiej – do rewolucji cyfrowej w obszarze metod i technik nauczania. Tę ostatnią określa się wspólną nazwą: ‘edukacja 4.0’.
To co wyróżnia cyfrową ewolucję w trzeciej dekadzie XXI wieku to konieczność rozwijania specjalistycznych kompetencji cyfrowych na różnych etapach życia, zgodnie z ideą edukacji ustawicznej. Dodatkowo istotne jest zachowanie: elastyczności poznawczej, kreatywności i umiejętność adaptacji do dynamicznych zmian we współczesnej cywilizacji medialnej. Niebagatelną rolę odgrywa także motywowanie do otwartej proaktywnej postawy wobec świata cyfrowego, do gotowości technologicznej w zakresie korzystania z infrastruktury technologicznej, mediów, produktów, zasobów i repozytoriów cyfrowych.
Istotny jest także nacisk na rozwój umiejętności transwersalnych (społecznych, intrapersonalnych, medialnych) oraz T-kształtnych kompetencji (model DG Growth Komisji Europejskiej), cyfrowych kompetencji technicznych i funkcjonalnych. Akcentuje się również konieczność powiązania edukacji formalnej z przemysłem 4.0, gdzie przedsiębiorstwo i media stają się naturalnymi środowiskami edukacji ustawicznej. To zadanie i wyzwanie zarazem wymaga kształcenia ustawicznego nauczycieli i pedagogów w zakresie nowoczesnych technologii i metodyk nauczania, także w zakresie specjalistycznych kompetencji 4.0.
Przedmiotem współczesnych badań medioznawczych są już nie tylko konkretne praktyki tekstotwórcze, analiza istniejących interfejsów, usług i produktów medialnych, ale także ich użytkownicy, twórcy, designerzy. Istotnym aspektem tych analiz, w kontekście praktyk recepcyjno-odbiorczych i prosumenckich, są właśnie nowe kompetencje cyfrowe 4.0. określane jako kompetencje przyszłości czy kompetencje kluczowe. Badania te prowadzą do rozwoju tzw. medioznawstwa stosowanego oraz wiedzy społecznie użytecznej, która znajduje zastosowanie także w projektowaniu i wdrażaniu metod doskonalenia kompetencji cyfrowych oraz szacowania ich poziomu. Pojawiają się katalogi i profile kompetencji oraz analizy, które wskazują na zależności między kompetencjami cyfrowymi a tzw. kompetencjami bazowymi, np. językowymi, komunikacyjnymi, poznawczymi czy społecznymi. Kompetencje cyfrowe 4.0 są typem kompetencji kulturowych i odnoszą się do współczesnym mediów cyfrowych oraz cyberkultury. Do ich podstawowych komponentów należą wiedza, umiejętności i postawy medialne, zaś do priorytetów: uczenie o mediach, przez media, dla mediów i ich użytkowników.
To przesunięcie perspektywy badawczej w stronę użytkowników mediasfery wynika przede wszystkim z cech nowych mediów, praktyk komunikacyjnych obserwowanych w mediach społecznościowych, działań i zjawisk wpisanych kolejno w kultury: uczestnictwa, konwergencji, remiksu. Przy analizie współczesnych praktyk (cyber)kulturowych istotne są także formy rzeczywistej interaktywności czy ukrytej interpasywności, atrybuty VR, AR, MR oraz technologie i usługi związane ze sztuczną. Niemniej ważne są aktywności medialno-kulturowe wykorzystujące sieci neuronowe, algorytmy i mechanizmy deep learning.
Dynamiczny rozwój cyberkultury, cyfrowej humanistyki oraz badań poświęconych techno-cielesnym hybrydom, bio-technologicznym transfiguracjom oraz sztucznej inteligencji na polu sztuki, kultury, literatury, medycyny, edukacji oraz w ramach tzw. przemysłów kreatywnych i sztuki performatywnej wymagają ciągłego namysłu i ustawicznych badań nad fenomenem postmediów, biomediów, transmediów. W polu tych analiz mieści się również pogłębiona refleksja nad etycznymi, estetycznymi i politycznymi kontekstami ich użycia, a także perspektywami badań, które są oferowane przez posthumanistykę i transhumanistykę. Wszystkie te zagadnienia znajdują swoje odzwierciedlenie w programach kształcenia kompetencji cyfrowych u nowych generacji użytkowników.
prof. dr hab. Agnieszka Ogonowska
Ośrodek Badań nad Mediami Instytutu Filologii Polskiej, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie