Dzisiaj jesteśmy świadkami otwarcia nowej przestrzeni, jaką jest Centrum Edukacji Medialnej w Kielcach. Ta nowość tym bardziej cieszy, że w krótkim wstępie pani Dyrektor usłyszałem bardzo trafną diagnozę, czy też zapotrzebowanie, na które Państwo chcecie odpowiedzieć. Powiedziała pani Dyrektor trzy hasła: dezinformacja, fake news i postprawda jako punkt odniesienia w pracy kształceniowej i wychowawczej wpisanej w misję Centrum. Mamy więc element nowości, mamy też temat, który w Ministerstwie Edukacji i Nauki uważamy za najważniejszy. Edukacja rozumiana jako kształcenie, czyli przekazywanie wiedzy i umiejętności, ale też jako proces wychowawczy.
Jesteśmy w sytuacji bezprecedensowej, ponieważ tocząca się wojna w Ukrainie i rozważania o wojnie informacyjnej przestały być dla nas zagadnieniem teoretycznym. Stały się faktem, który obserwujemy z niepokojem za wschodnią granicą. W tym krótkim wystąpieniu postaram się Państwa przekonać do jednej bardzo konkretnej tezy. Według kierownictwa MEiN fundamentem edukacji medialnej jest nasze przekonanie o prymacie etyki nad techniką, a więc o pierwszeństwie człowieka jako osoby wybierającej dobro i odrzucającej zło, nad narzędziami służącymi komunikowaniu się.
Wciąż mamy wiele nurtów w kulturze polskiej, ale przede wszystkim europejskiej i atlantyckiej, które nieustannie zachłystują się niezwykłym technicznym postępem. Sugerując, że techniczna zmiana, rozwój narzędzi jest dobrem samym w sobie, niezależnie od tego, jakie efekty przynosi w życiu ludzi. A to jest złudzenie. W mojej tezie jest zawarte przekonanie, że powinniśmy zawsze dawać prymat człowiekowi działającemu, a więc etyce nad techniką. Dlatego dobrem, nad którym się pochylamy i które jest dla nas najcenniejsze w kontekście komunikacji, jest prawda rozumiana jako zgodność sądów z rzeczywistością. Prawda, o którą musimy zabiegać. I nie jest to zadanie łatwe.
Chciałbym Państwa przekonać do tej tezy, odnosząc się do kilku zagadnień. Po pierwsze przedstawię strategiczne kierunki w edukacji, określone również na ten rok szkolny przez Ministerstwo. Drugi obszar argumentacji będzie związany z kształtem podstaw programowych w szkole, zarówno tym dobrze znanym i ugruntowanym, określonym w reformie w roku 2017, jak i nowych elementach podstawy programowej, które pojawiły się od 1 września 2022 roku, a są istotne w edukacji medialnej. Pokażę nowe narzędzia, które wprowadziliśmy do życia szkolnego, które są ważne właśnie z perspektywy etycznej. Na zakończenie wrócę do ludzkich złudzeń dotyczących postępu, w których zawarte jest przekonanie, że dobro w życiu społecznym pojawia się dlatego, że rozwijają się narzędzia. Tak nie jest i o tym musimy pamiętać, kiedy pracujemy z młodymi ludźmi.
Kierunki polityki oświatowej państwa to dokument redagowany w czerwcu bądź w lipcu każdego roku. Służy on wyrażeniu tego, co jest szczególnie ważne w danym okresie dla pracy w systemie oświaty, ale ma też bardzo konkretne przeznaczenie. Określa bowiem ośrodkom doskonalenia nauczycieli, w jakim kierunku powinna iść praca związana z doskonaleniem zawodowym nauczycieli. Jaka w pierwszej kolejności powinna być tematyka i treści szkoleń i różnych działań skierowanych do nauczycieli. W tym roku pierwszy kierunek polityki oświatowej państwa brzmi następująco:
Wychowanie zmierzające do osiągnięcia ludzkiej dojrzałości przez kształtowanie postaw ukierunkowanych na prawdę, dobro i piękno, a zmierzających do ukształtowania zdolności do odpowiedzialnych decyzji.
To prawda, że ten zapis zawiera wiele górnolotnych słów. Ale jest to próba wypowiedzenia idei, którą zawarłem w swojej głównej tezie. Mianowicie tego, że człowiek, również ten młody, zachłyśnięty nowoczesnością, potrzebuje mocnego fundamentu w sposobie patrzenia na świat, w sposobie postępowania, również w mediasferze. I te zadania w pierwszej kolejności mają realizować ośrodki doskonalenia nauczycieli. W szczególności Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie, jednostka bezpośrednio podległa Ministrowi Edukacji i Nauki. ORE w swoich licznych obszarach działania zajmuje się również zagadnieniami edukacji medialnej, a więc jest naturalnym partnerem dla Centrum Edukacji Medialnej w Kielcach.
Teraz przechodzę do drugiego obszaru, w którym trzymamy się mocno pryncypium wyrażonego na początku. Postawa programowa z 2017 roku umieszcza szereg treści związanych z edukacją medialną. Nie tylko dotyczących techniki, czyli umiejętności posługiwania się narzędziami, ale również treści związanych z formowaniem człowieka do dojrzałości, do odpowiedzialnego przyjmowania komunikatów i, co bardzo ważne, odpowiedzialnego ich formułowania. Te treści nie dotyczą osobnych zajęć, co uważam jest dużą zaletą, ale są wkomponowane w program różnych przedmiotów szkolnych: języka polskiego, informatyki, języków obcych, plastyki, muzyki, historii sztuki. Domyślacie się Państwo, nie będę teraz referował, w którym z przedmiotów, jakie zagadnienia są zawarte. Na przykład, sztuka retoryki, również tej, która jest powiązana z instrumentarium medialnym, pojawia się na języku polskim, a bardziej techniczny aspekt, również ten związany z cyberbezpieczeństwem, pojawia się na zajęciach z informatyki. Na zajęciach plastyki objaśniany jest przekaz ikoniczny, niezwykle ważny dla kultury medialnej, aby przygotować młodych ludzi do poruszania się w świecie obrazów w sposób odpowiedzialny i świadomy.
W programie szkolnym od tego roku pojawił się nowy przedmiot – historia i teraźniejszość, notabene, jest to osobne zagadnienie do głębokiego studium właśnie wojny informacyjnej, jaką wytoczono. Skupmy się jednak na programie hit-u i wos-u. W zmienionym programie, w zmienionych podstawach programowych tych przedmiotów, bardzo mocno został wyeksponowany komponent poświęcony zagadnieniu wojny informacyjnej, zarówno w ujęciu historycznym, jak i w ujęciu systematycznym: na przykładzie agresji Rosji w Czeczeni, Gruzji i w Ukrainie. Ten kontekst uczniowie będą w nowy sposób, na nowym przedmiocie bardzo gruntownie poznawać. Drugi przedmiot, którego program również zmienia się w tym roku, z którego korzystają uczniowie w ostatnich klasach szkoły podstawowej i pierwszej klasie szkoły ponadpodstawowej, to edukacja dla bezpieczeństwa. Tam, poza przygotowaniem do obsługi broni i zdobywaniem umiejętności strzeleckich, pojawiają się bardzo gruntownie omówione zagadnienia cyberbezpieczeństwa, również w wymiarze militarnym. Warto też zaznaczyć, że na zintegrowanej platformie edukacyjnej MEiN, która w tej chwili przechodzi proces przekształcenia w portal edukacja.gov.pl, dostępny jest zbiór usług publicznych związanych z edukacją. Zamieściliśmy tam m.in. kilkadziesiąt gotowych scenariuszy lekcji dotyczących edukacji medialnej wraz z oprzyrządowaniem w postaci różnorodnych pomocy dydaktycznych.
Oczywiście moje uwagi dotyczące zachłyśnięcia się technologią nie oznaczają, że jesteśmy w MEiN przeciwnikami nowoczesnych narzędzi. Trudno zarzucić to Ministrowi Edukacji i Nauki, który przeprowadził największy w historii III RP program doposażenia szkół w nowoczesne pomoce dydaktyczne. Mam na myśli nasz program ,,Laboratoria Przyszłości”, dzięki któremu za kwotę miliarda złotych w każdej szkole podstawowej w Polsce znalazły się nowoczesne pomoce dydaktyczne. Poza drukarkami 3D, poza mikrokontrolerami i wieloma innymi technologicznymi narzędziami, w katalogu laboratoriów przyszłości znalazł się także nowoczesny sprzęt audiowizualny. Mamy nadzieję, że dzięki niemu uczniowie nie tylko będą mogli umacniać się w roli świadomych i odpowiedzialnych odbiorców komunikatów, ale również ćwiczyć wchodzenie w rolę twórców przekazu medialnego.
Nowym instrumentem w polskim systemie oświaty jest program „Poznaj Polskę”, którym przy wsparciu Ministerstwa wzmocniliśmy stały element życia szkoły, jakim są wycieczki szkolne. Muszą one mieć bardzo określony program, zawierający treści historyczne, patriotyczne, treści związane z polską nauką i polską kulturą. Ten program sprawił, że na szlakach wycieczek szkolnych po raz pierwszy muzea zaczęły mieć problem z nadmiarem gości w swoich murach. Jestem przekonany, że na trasach tych wycieczek powinno pojawić się również, i możemy to konkretnie zapisać, między innymi Centrum Edukacji Medialnej w Kielcach.
I już ostatni przykład wzmacniania przez MEiN edukacji medialnej. Dotyczy on trzeciego sektora. Proponujemy organizacjom pozarządowym szereg programów wspierających edukację. Już widzimy, że środki te nie będą zmarnowane, że dzięki tym programom powstaną na przykład filmy fabularne, które można wyświetlić podczas lekcji albo treści wideo, w ulubionym przez młodych ludzi formacie kilkuminutowych pigułek, z informacjami z zakresu historii, ekonomii czy cyberbezpieczeństwa.
Jestem przekonany, że najważniejszym wynalazkiem najlepszej cywilizacji, czyli naszej, najlepszej dla człowieka, nie są technologiczne nowinki. Tymi wynalazkami są, powtarzam za mądrzejszymi od siebie znawcami – Huntingtonem czy Konecznym – monogamiczne małżeństwo, prymat sił duchowych nad siłami fizycznymi. Jest państwo, które służy społeczeństwu, jest równowaga między prawami prywatnymi i prawami publicznymi, jest szacunek dla ludzkiej pracy, jest przede wszystkim to co dla naszego tematu chyba najważniejsze, gorliwość w poszukiwaniu prawdy. I tych skarbów mamy bronić i jestem przekonany, że właśnie edukacja medialna prowadzona w myśl prymatu etyki nad techniką takie owoce przyniesie. Ministerstwo Edukacji i Nauki jest do Państwa dyspozycji, aby w takich przedsięwzięciach w każdy możliwy sposób być obecne, wspierać je i być ich partnerem.
Radosław Brzózka
szef Gabinetu Politycznego Ministra Edukacji i Nauki oraz pełnomocnik Ministra MEiN ds. Strategii Edukacyjnej.